Moje Zabrze Historia.
II wojna światowa – komanda pracy jeńców wojennych - Kgf-Arbeitskommando (Kriegsgefangenen Arbeitskommando) i robotników przymusowych.
Historia naszego miasta to nie tylko wielki przemysł i piękne budynki – to także tragedie ludzkie - te związane z przymusową pracą na kopalniach, w hutach i na koksowniach, czasami obydwu wojen, a później także czasów powojennych.
W tym miejscu chcieliśmy zebrać wszystkie posiadane przez nas informacje, które udało się nam zgromadzić, a równocześnie pokazać wszystkie będące w naszym posiadaniu eksponaty związane z pracą w zabrzańskich zakładach jeńców wojennych różnych narodowości (polskiej, ukraińskiej, francuskiej, angielskiej, włoskiej, serbskiej, białoruskiej i fińskiej) w czasie II wojny światowej
Mojemu Dziadkowi – Kajetanowi Guz Dariusz Guz
W tym miejscu chcieliśmy zebrać wszystkie posiadane przez nas informacje, które udało się nam zgromadzić, a równocześnie pokazać wszystkie będące w naszym posiadaniu eksponaty związane z pracą w zabrzańskich zakładach jeńców wojennych różnych narodowości (polskiej, ukraińskiej, francuskiej, angielskiej, włoskiej, serbskiej, białoruskiej i fińskiej) w czasie II wojny światowej
Mojemu Dziadkowi – Kajetanowi Guz Dariusz Guz
Kopalnia Makoszowy – Delbrückschächte
Pierwszy dokument, w którym pojawia się nazwa kopalni Makoszowy to dokument z datą 4 sierpnia 1941 roku prezentowany poniżej.
|
Mowa jest w nim o 10 barakach, które mają zostać wybudowane przy kopalni Makoszowy.
Przy Kopalni Makoszowy istniały najprawdopodobniej trzy komanda pracy: R 106, R 773 i E 902 (litery oznaczają narodowość komanda R Russisch – Rosjanin, E Engländer – Anglik, a cyfry kolejność powstania komanda). Do pilnowania jeńców w tych trzech komandach wyznaczono 3 kompanię 398 batalionu strzelców krajowych. W dokumentach archiwalnych Urzędu Miejskiego w Zabrzu znajdują się niekompletne dokumentacje związane z budową baraków przy kopalni Makoszowy. W dokumentacji zawarta jest informacja o załączonych planach. Niestety ich brak. Ale zachowały się np. dokumenty odbiorów kominiarskich kuchni, pralni i umywalni dla jeńców ukraińskich z lipca i października 1942 roku. W obecnej chwili możemy tylko przypuszczać, gdzie zlokalizowane były baraki. Pewne wskazówki otrzymaliśmy niedawno. |
|
Uruchomiona została strona http://www.orsip.pl/start – Otwarty Regionalny System Informacji Przestrzennej. Na stronie zostały zamieszczone mapy z naniesionymi budynkami sprzed kilkudziesięciu lat. To jest coś niesamowitego. Wielkie Dzięki Twórcom.
Na rewersie załączonej na górze pocztówki widnieje stempel jenieckiego komanda roboczego R 106 B zlokalizowanego przy kopalni Makoszowy. Było to rosyjskie komando pracy powstałe najprawdopodobniej pod koniec 1941 lub na początku 1942 roku.
W publikacji pt. „Makoszowy 500 lat” pod redakcją Sławomira Latosa wydanej w 2003 roku na stronie 65 czytamy: „W 1941 roku, po wkroczeniu wojsk niemieckich do Związku Radzieckiego, na niezabudowanym terenie pomiędzy ulicami Legnicką a Lubuską utworzono obóz jeniecki dla wziętych do niewoli radzieckich żołnierzy. Jeńcy mieszkali w drewnianych barakach otoczonych wysokim ogrodzeniem ze stanowiskami wartowniczymi, a zatrudniani byli w kopalni, przy budowie okopów i stanowisk ogniowych – m.in. w makoszowskim lesie na przedłużeniu obecnej ul. Oświęcimskiej. Pracowali również przy budowie stanowisk artyleryjskich jednostki przeciwlotniczej, stacjonującej na terenie między obecnymi strzelnicami, a torami linii kolejowej Makoszowy – Rybnik. Jednostka ta miała chronić pobliską kopalnię i koksownię przed nalotami przeciwnika. Ciężka praca, słabe wyżywienie i brak opieki lekarskiej spowodowały, że wielu z nich zmarło z wycieńczenia i zostało pogrzebanych w nieznanych miejscach”.
Poniżej przedstawiamy wycinek mapki Zabrza z terenem pomiędzy ulicami Legnicką i Lubuską z kompleksem baraków zgrupowanych w dwa lub trzy mniejsze odgrodzonych od siebie ogrodzeniem.
Na rewersie załączonej na górze pocztówki widnieje stempel jenieckiego komanda roboczego R 106 B zlokalizowanego przy kopalni Makoszowy. Było to rosyjskie komando pracy powstałe najprawdopodobniej pod koniec 1941 lub na początku 1942 roku.
W publikacji pt. „Makoszowy 500 lat” pod redakcją Sławomira Latosa wydanej w 2003 roku na stronie 65 czytamy: „W 1941 roku, po wkroczeniu wojsk niemieckich do Związku Radzieckiego, na niezabudowanym terenie pomiędzy ulicami Legnicką a Lubuską utworzono obóz jeniecki dla wziętych do niewoli radzieckich żołnierzy. Jeńcy mieszkali w drewnianych barakach otoczonych wysokim ogrodzeniem ze stanowiskami wartowniczymi, a zatrudniani byli w kopalni, przy budowie okopów i stanowisk ogniowych – m.in. w makoszowskim lesie na przedłużeniu obecnej ul. Oświęcimskiej. Pracowali również przy budowie stanowisk artyleryjskich jednostki przeciwlotniczej, stacjonującej na terenie między obecnymi strzelnicami, a torami linii kolejowej Makoszowy – Rybnik. Jednostka ta miała chronić pobliską kopalnię i koksownię przed nalotami przeciwnika. Ciężka praca, słabe wyżywienie i brak opieki lekarskiej spowodowały, że wielu z nich zmarło z wycieńczenia i zostało pogrzebanych w nieznanych miejscach”.
Poniżej przedstawiamy wycinek mapki Zabrza z terenem pomiędzy ulicami Legnicką i Lubuską z kompleksem baraków zgrupowanych w dwa lub trzy mniejsze odgrodzonych od siebie ogrodzeniem.
Na tym terenie mieściła się po wojnie
jednostka wojskowa. Dzisiaj są tam firmy
i mieszkania socjalne.
Najprawdopodobniej w tym miejscu mieszkali jeńcy komand R 106, R 733 i E 902. Część baraków po lewej stronie to być może budynki komanda R 106 wybudowane najwcześniej, a wykonane z drewna tzw. baraki typu RAD (patrz – pocztówka nr 6 http://zabrze.aplus.pl/dzielnice_zabrze_rokitnica_pocztowki1.html). Było to 10 baraków połączonych ze sobą w pary w 5 rzędach. Po prawej stronie budynki wybudowane w późniejszym okresie, w których mieściły się komanda R 733 i E 902. Może w przyszłości uda się nam dotrzeć do dokumentów, które potwierdzą lokalizację komand roboczych.
Udało nam się odkryć wyjątkowe dokumenty mówiące o dwóch jeńcach komanda R 106, którzy pracowali na kopalni Makoszowy.
Udało nam się odkryć wyjątkowe dokumenty mówiące o dwóch jeńcach komanda R 106, którzy pracowali na kopalni Makoszowy.
Pierwszym z nich był Timofej Manojlo. Mieszkaniec Związku Radzieckiego, narodowości ukraińskiej. Wyznanie prawosławne. W cywilu był rolnikiem. Z karty więźnia wynika, że w chwili pojmania był żołnierzem piechoty.
Urodzony 25 sierpnia 1899 roku w Dmuchajłowce. Został wzięty do niewoli 26 maja 1942 roku w Charkowie. 11 lipca 1942 roku trafił do Stalagu VIII F. Numer więźnia 31223.W dniu 12 sierpnia 1942 roku przeniesiony został do Stalagu VIII B i tego samego dnia został przydzielony do komanda 106 B. Zmarł 11 grudnia 1942 roku i został pochowany na cmentarzu żydowskim w Zabrzu. Miejsce pochówku rząd II, grób 1. Ze względu na niestaranną pisownię trudno jest określić przyczynę śmierci .
Urodzony 25 sierpnia 1899 roku w Dmuchajłowce. Został wzięty do niewoli 26 maja 1942 roku w Charkowie. 11 lipca 1942 roku trafił do Stalagu VIII F. Numer więźnia 31223.W dniu 12 sierpnia 1942 roku przeniesiony został do Stalagu VIII B i tego samego dnia został przydzielony do komanda 106 B. Zmarł 11 grudnia 1942 roku i został pochowany na cmentarzu żydowskim w Zabrzu. Miejsce pochówku rząd II, grób 1. Ze względu na niestaranną pisownię trudno jest określić przyczynę śmierci .
|
Drugim był Dmintrij Pirilica. Mieszkaniec Związku Radzieckiego, narodowości ukraińskiej. Wyznanie prawosławne. Z karty więźnia wynika, że w chwili pojmania był rolnikiem.
Urodzony 7 maja 1894 roku w Michajłowce. Został wzięty do niewoli 28 sierpnia 1942 roku w Rostowie. Początkowo trafił do Stalagu VIII A. Otrzymał numer 56133. 21 września 1943 roku został przeniesiony do Stalagu VIII B, a następnego dnia został przydzielony do komanda 106 B. Z karty zgonu wynika, że zginął 4 stycznia 1944 roku śmiercią tragiczną na dole kopalni spowodowaną uderzeniem spadającej bryły węgla. Został pochowany w lesie Guido. Grób numer 32 w rzędzie 4. Komando robocze R 106 B zostało zlikwidowane dnia 6 września 1944 roku. Pozostali jeńcy najprawdopodobniej zostali włączeni do komanda R 733. |
|
W drugim i trzecim kwartale 1944 roku próbowano opracować plany ewakuacji stalagów i komand roboczych zatrudnionych na terenie Górnego Śląska. W dniu 7 stycznia 1945 roku zewidencjonowano jeńców, znajdujących się we wszystkich komandach pracy. Komanda liczyły odpowiednio: R 733 – 1249, a E 902 – 460 jeńców. Ewakuację komand pracy przeprowadzono w drugiej połowie stycznia.
Po zakończeniu II wojny światowej w lesie Guido zostały odnalezione bezimienne groby. Dokonano ekshumacji ciał i pochowano je w nowych kwaterach. W chwili obecnej wygląd cmentarza przedstawiają poniżej zamieszczone zdjęcia.
Po zakończeniu II wojny światowej w lesie Guido zostały odnalezione bezimienne groby. Dokonano ekshumacji ciał i pochowano je w nowych kwaterach. W chwili obecnej wygląd cmentarza przedstawiają poniżej zamieszczone zdjęcia.
Na cmentarzu żydowskim, którego zdjęcia prezentujemy poniżej trudno szukać bezimiennych grobów radzieckich jeńców. Cały teren cmentarza porasta bowiem bujna roślinność.
Szczególne podziękowania chciałem złożyć Pani mgr Iwonie Biegun z Muzeum w Opolu za wielką życzliwość, poświęcony czas, udzielone wskazówki i przekazane informacje.
Dariusz Guz.
Dariusz Guz.
Bibliografia:
Strony internetowe:
1. http://www.orsip.pl/start (20.08.2015.17.00)
2. http://www.sgvavia.ru (20.08.2015. 19.00)
- Hitlerowskie obozy jenieckie w Łambinowicach w latach 1939 – 1945. Janusz Sawczuk. Instytut Śląski w Opolu. 1974 rok.
- Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939 – 1945. Informato encyklopedyczny. Praca zbiorowa. Państwowe Wydawnictwo Naukowe Warszawa 1979 rok.
- Obozy pracy przymusowej Gliwickiego Zjednoczenia Przemysłu Węglowego 1945 – 1949. Sebastian Rosenbaum. Bogusław Tracz. Oddział Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Katowicach. Katowice 2009 rok.
- Obozy wysiedleńcze w Zabrzu (1945 -1946). Zbigniew Gołasz. Muzeum Miejskie w Zabrzu. Zabrze 2008 rok.
- Obozy w Lamsdorf/Łambinowicach (1870-1946). Rozdział - Obozy jenieckie w Lamsdorf w latach II wojny światowej. Autorzy: Janusz Sawczuk, Stanisław Senft.
- Łambinowski Rocznik Muzealny. Rozdział - Warunki pracy i bytowania jeńców wojennych w górnośląskim górnictwie węgla kamiennego w latach II wojny światowej. Autor Horst Więcek.
- Praca przymusowa jeńców wojennych w latach II wojny światowej. Wiktor Lemiesz. Zielona Góra 1969 rok.
Strony internetowe:
1. http://www.orsip.pl/start (20.08.2015.17.00)
2. http://www.sgvavia.ru (20.08.2015. 19.00)